Theo báo cáo về chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh PCI 2022 của VCCI, có tới 75,5% doanh nghiệp vay mượn từ người thân, bạn bè, tăng đáng kể so với con số 51% từng ghi nhận trong năm trước đó.
Có 24,3% doanh nghiệp tìm tới các nguồn khác như huy động từ cổ đông, vay từ doanh nghiệp khác hoặc cầm cố, bán tài sản của doanh nghiệp.
Còn tỷ lệ doanh nghiệp tiếp cận nguồn vốn từ các công ty cho thuê tài chính, quỹ tín dụng nhân dân là 21%. Khoảng 10,9% doanh nghiệp vay cán bộ ngân hàng, tổ chức tín dụng không qua thủ tục chính thức trong năm 2022.
Tiếp cận tín dụng là khó khăn chung, nhưng doanh nghiệp càng nhỏ thì càng khó chạm được ngân hàng. Báo cáo cho thấy chỉ có 11,3% nhóm doanh nghiệp có quy mô vốn từ 3 tỷ đồng trở xuống đang được tiếp cận tín dụng, so với tỷ lệ 20,5% của các doanh nghiệp có quy mô vốn từ trên 3-10 tỷ đồng.
Tất nhiên, việc doanh nghiệp có hay không có khoản vay từ các tổ chức tín dụng phụ thuộc trước hết vào việc liệu các doanh nghiệp này có nhu cầu vay hay không. Nhưng nếu doanh nghiệp có nhu cầu vay mà lại khó tiếp cận vốn thì đây rõ ràng là vấn đề cần được tìm hiểu để có giải pháp phù hợp.
Mổ xẻ sâu vấn đề này, PCI 2022 cho thấy nguyên nhân chủ yếu là doanh nghiệp không có tài sản thế chấp (79,4%); rồi các ngân hàng, tổ chức tín dụng áp đặt điều kiện bất lợi cho doanh nghiệp tư nhân (58,7%); thủ tục vay vốn phiền hà (58,6%).
Ngoài ra, tình trạng doanh nghiệp phải "bồi dưỡng" cho cán bộ tín dụng (55,8%), cán bộ tín dụng cố tình bắt lỗi, kéo dài thời gian xử lý hồ sơ (49,8%) cũng góp phần cản trở doanh nghiệp tiếp cận tín dụng..
Theo VCCI, dù Chính phủ đã tung ra gói hỗ trợ 2% lãi vay ngân hàng thương mại, quy mô gói hỗ trợ 40.000 tỷ đồng, để giúp doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ kinh doanh (có khả năng trả nợ) vay vốn phục hồi sản xuất sau đại dịch Covid -19 trong hai năm 2022 - 2023 nhưng nhiều doanh nghiệp vẫn không vay được vốn trong năm qua.
Việc khó đáp ứng điều kiện cho vay là rào cản chính khiến việc giải ngân gói hỗ trợ lãi suất 2% chưa như kỳ vọng. Theo phản ánh của nhiều doanh nghiệp có nhu cầu vay và các ngân hàng thương mại, tiêu chí “có khả năng phục hồi” nhưng chưa có hướng dẫn cụ thể để thực hiện.
Có tới 74,8% doanh nghiệp cho biết điều kiện cho vay khó khăn là trở ngại lớn nhất đối với các doanh nghiệp khi thực hiện thủ tục tiếp cận khoản vay theo gói hỗ trợ lãi suất 2%.
Bên cạnh đó, cũng có 12,3% doanh nghiệp phản ánh về sự thiếu minh bạch trong quy trình thủ tục; 5,6% doanh nghiệp cho biết thời hạn cho vay ngắn và 7,5% doanh nghiệp gặp những khó khăn khác trong quá trình thực hiện thủ tục tiếp cận khoản vay theo gói hỗ trợ lãi suất 2%.
Liên quan đến vấn đề này, số liệu được Ngân hàng Nhà nước (NHNN) công bố mới đây cho thấy, tính đến hết tháng 2/2023, doanh số cho vay hỗ trợ lãi suất 2% đạt hơn 84.000 tỷ đồng, số tiền lãi đã hỗ trợ cho doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ kinh doanh vay chỉ đạt khoảng 256 tỷ đồng, rất nhỏ so với nguồn lực hỗ trợ được Chính phủ đưa ra trong Chương trình phục hồi kinh tế 2022 - 2023.
Phản ánh thực tế từ các ngân hàng thương mại và doanh nghiệp cho thấy dù nhiều doanh nghiệp có khả năng trả nợ nhưng họ cũng không chắc chắn doanh nghiệp mình đáp ứng tiêu chí “có khả năng phục hồi”.
Lý do là để có thể đáp ứng tiêu chí này thì nhiều chỉ số kinh doanh như doanh thu, sản lượng, lợi nhuận, triển vọng thị trường đều phải tích cực. Tuy vậy, trong bối cảnh kinh tế toàn cầu bất ổn, chi phí sản xuất gia tăng và áp lực lạm phát lớn thì việc đo lường các chỉ tiêu này và chứng minh đáp ứng được yêu cầu đủ để nhận hỗ trợ là một thách thức lớn.
